Hà thủ ô là một loại thuốc bổ quý trong Đông y, có khả năng làm trẻ hóa và đen tóc bạc. Hiện nay, có hai loại hà thủ ô phổ biến là hà thủ ô đỏ (được Trung Quốc và Nhật Bản coi là vị chính thức) và hà thủ ô trắng (gọi là hà thủ ô Nam). Do có hàm lượng các chất dinh dưỡng, dược tính thấp hơn nên hà thủ ô trắng không được trồng nhiều như hà thủ ô đỏ. Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) cũng được ứng dụng để sản xuất các loại sản phẩm chăm sóc sức khỏe. Trong bài viết này, Lyve muốn tập trung đến những lợi ích từ cây hà thủ ô đỏ.

Thảo dược hà thủ ô đỏ là cây gì?

Hà thủ ô đỏ hay còn được gọi là cây thủ ô, dạ giao đằng, dạ hợp, địa tinh, khua lình (Thái), măn đăng tua lình (Lào – Sầm Nưa), mằng năng ón (Thổ) là tên gọi khác của cây. Theo giải thích từ người dân ở Sầm Nưa, Lào, tên Măn đăng tua lình được đặt theo hình dáng và vị trí thường thấy cây mọc. Măng đăng có hình dạng giống củ khoai lang, tua lình thì giống con khỉ. Đây là một loại cây có củ giống củ khoai lang và thường mọc ở những nơi có sự hoạt động của khỉ.

Tên khoa học của cây hà thủ ô đỏ là Polygonum multiflorum (Thunb.) hay Fallopia multiflora (Thunb.). Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) được ứng dụng nhiều trong y học.

Trong tiếng Trung, cây được gọi là 何首乌 (He shou wu).

Họ cây: Rau răm (Polygonaceae).

Hà thủ ô là một loại cây leo, tồn tại trong nhiều năm. Thân cây xoắn quanh nhau, màu xanh tía, trơn, không có lông. Lá mọc đơn lẻ, có cuống dài.

Phiến lá có hình dạng hẹp hình tim, dài từ 4 đến 8cm, rộng từ 2,5 đến 5cm, đầu lá nhọn, cuống hình tim hoặc mũi tên, mép lá có thể cắt nguyên hoặc nhẹ nhàng gợn sóng. Cả hai mặt lá đều trơn và không có lông. Lá kèm mỏng, màu nâu nhạt, ôm sát thân cây.

Hoa nhỏ, đường kính khoảng 2mm, có cuống ngắn từ 1 đến 3mm, mọc thành chùm với nhiều nhánh. Cánh hoa màu trắng. Cây thường nở hoa vào mùa từ tháng 9 đến 11, và cho quả từ tháng 12 đến 2.

Rễ cây hà thủ ô đỏ phình tạo thành củ. Củ của hà thủ ô đỏ có hình dạng dài và tròn, không đều. Khi cắt ngang, củ có một lớp mỏng, sần sùi màu nâu sẫm, mô mềm. Vỏ củ có màu hồng đỏ, có nhiều bột, và bên trong củ có thể có phần gỗ.

Phân bố

Hà thủ ô đỏ thường mọc tự nhiên trong rừng, núi, đặc biệt phổ biến ở các tỉnh phía tây bắc và sau đó là Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Lào Cai, Lai Châu, và các tỉnh Tây Nguyên.

Ở Trung Quốc, cây thường được tìm thấy ở các tỉnh Giang Tô, Quảng Đông, Tứ Xuyên, Hồ Bắc và Phúc Kiến. Ngoài ra, cây cũng có thể được tìm thấy ở Nhật Bản và Ấn Độ.

Thu hái và chế biến

Làm sao để có được chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed)? Cây hà thủ ô thường được trồng bằng cách sử dụng dây hoặc hạt, và cần mất từ 4 đến 5 năm trở lên để có thể thu hoạch. Thu hoạch của cây thường diễn ra vào mùa xuân hoặc mùa thu, tuy nhiên thường thì thu hoạch được thực hiện vào mùa thu.

Sau khi đào lên, củ hà thủ ô được rửa sạch đất và sau đó được chia làm đôi hoặc bốn phần, tùy thuộc vào từng phương pháp. Sau đó, các mảnh củ được phơi khô. Tại một số vùng, không tiến hành chia đôi mà thay vào đó, củ được cắt thành từng miếng rồi phơi khô ngay lập tức.

Có nhiều người sử dụng kỹ thuật đồ hà thủ ô với đỗ đen, sau đó phơi khô và tiếp tục đồ với đỗ đen. Quá trình này được lặp lại 9 lần để thu được mảnh hà thủ ô đen. Hà thủ ô được xử lý theo phương pháp này được gọi là hà thủ ô chế.

Quy trình chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed):

• Củ hà thủ ô đỏ được ngâm trong nước vo gạo trong một ngày, sau đó rửa sạch
• Mỗi kg hà thủ ô được kết hợp với 100g đỗ đen và 2 lít nước
• Nấu cho đến khi nước gần cạn. Trong quá trình nấu, nên thường xuyên khuấy để đậu và hà thủ ô chín đều
• Khi củ đã mềm, lấy ra và phơi khô dưới ánh nắng trong khoảng 1-2 ngày
• Tiếp tục lặp lại quá trình đồ và phơi với đỗ đen cho đến khi đạt đủ 9 lần

Thành phần hóa học

Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) đã được nghiên cứu từ lâu và có những hợp chất quan trọng, trong đó:

• Anthraglucozit (chrysophanola, emodin, rhein): 1,7%
• Chất đạm: 1,1%
• Tinh bột: 4,2%
• Chất béo: 3,10%
• Chất vô cơ: 2,4%
• Chất tan trong nước: 26,4%
• Lecithin

Mùi vị và tính vị

Theo y học Đông y, củ hà thủ ô đỏ có hương vị đắng ngọt, hơi chát và tính ôn. Hương vị đắng của hà thủ ô liên quan đến tính lạnh, trong khi hương vị chát liên quan đến tính táo sáp. Thân và lá của hà thủ ô có hương vị ngọt và tính bình. Do đó, các sản phẩm có chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) đôi lúc sẽ có vị này.

Công dụng của hà thủ ô đỏ

Theo y học cổ truyền, chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) được xem là có tác động đến kinh can và thận, và có nhiều công dụng như bổ huyết, bổ thận, nhuận tràng và tăng cường gân xương. Trong y học hiện đại, hà thủ ô cũng được biết đến với nhiều tác dụng. Cụ thể thì Lyve đã tổng hợp ngay bên dưới:

Giúp nhuận tràng

Hà thủ ô có tác dụng chống táo bón và khả năng kích thích quá trình chuyển hóa thức ăn. Các chất hoạt động chính là Anthraglucosid có khả năng kích thích co bóp ruột, và Anthraquinon, tăng cường động cơ ruột, giúp nhuận tràng.

Chữa rụng tóc, tóc bạc sớm

Hà thủ ô đỏ đã lâu được biết đến với tác dụng chống rụng tóc và ngăn chặn tóc bạc sớm. Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) sẽ chống lại DHT có thể hình thành trong da đầu, được dùng để điều trị rụng tóc.

Theo y học cổ truyền, sử dụng hà thủ ô trong 1-2 tháng có thể cải thiện tình trạng rụng tóc lên đến 80%. Đối với tóc bạc sớm, việc sử dụng trong 3-4 tháng có thể giảm tỷ lệ tóc bạc khoảng 20-25%.

Hỗ trợ hệ thần kinh

Lecithin, một thành phần có trong hà thủ ô, có khả năng chống suy nhược thần kinh, cải thiện sự cân bằng hoocmon, và tăng cường chuyển hóa. Theo tài liệu “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, dung dịch Lecithin pha loãng từ 1/10.000 đến 1/200.000 có tác dụng làm tăng sức đập của tim, đặc biệt hiệu quả hơn đối với những trường hợp tim yếu mệt.

Bổ huyết, ngăn ngừa thiếu máu, suy nhược cơ thể

Theo y học cổ truyền, chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) có tác dụng bổ huyết, giúp tái tạo huyết dịch và cải thiện lưu thông máu. Y học hiện đại cũng đã chỉ ra rằng hà thủ ô có thể tăng cường sản xuất hồng cầu, giảm mệt mỏi, cải thiện chất lượng giấc ngủ, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và tăng cân nếu cơ thể thiếu cân.

Hà thủ ô giúp bảo vệ gan

Các hợp chất Stilbene có trong hà thủ ô đỏ có tác dụng bảo vệ gan bằng cách giải độc gan và chống tác động của quá trình oxy hóa. Ngoài ra, hà thủ ô đỏ còn tăng cường chức năng gan và ức chế hoạt động của các enzyme GOT và GPT trong gan.

Có tính kháng khuẩn

Nước chiết xuất từ hà thủ ô đỏ có khả năng ức chế vi khuẩn lao. Hơn nữa, hoạt chất resveratrol thuộc nhóm Stilbene trong hà thủ ô cũng có khả năng kháng khuẩn và kháng nấm

Hà thủ ô giảm mỡ máu

Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) có tác dụng giảm mỡ máu và giảm cholesterol. Đặc biệt, thành phần Resveratrol thuộc nhóm Stilbene có tác dụng giảm các chỉ số như cholesterol toàn phần, LDL Cholesterol – mỡ xấu và triglyceride. Điều này giúp phòng ngừa tình trạng xơ vữa động mạch và các biến chứng do xơ vữa động mạch gây ra.

Tăng hoạt động Estrogen

Hà thủ ô đỏ có khả năng tăng cường hoạt động của hormone Estrogen, một hormone quan trọng trong cơ thể nữ giới. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, trong chiết xuất từ củ hà thủ ô, có hoạt tính tương tự hormone Estrogen thực vật. Điều này tạo khả năng sử dụng nguồn cung cấp hormone Estrogen thực vật để cải thiện các triệu chứng tiền mãn kinh và mãn kinh, đây có thể là một hướng đi mới trong điều trị.

Một số công dụng khác

Hà thủ ô là một loại vị thuốc quý có khả năng chữa trị nhiều bệnh và vấn đề như:

• Bệnh thận suy, gan yếu
• Sốt rét mạn tính
• Khiếm sữa, thiếu sữa
• Các vấn đề sau khi sinh của phụ nữ
• Đau lưng, thoái hóa khớp, cứng cơ, khí hư
• Rối loạn tiểu tiện, tiểu rắt, tiểu có máu
• Bệnh ngoài da, mẩn ngứa
• Nam giới suy yếu sinh lý khó có con
• Ù tai, chóng mặt, hoa mắt
• Đau lưng, mỏi gối

Các bài thuốc từ hà thủ ô đỏ

Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) mang đến nhiều lợi ích sức khỏe. Chiết xuất này có thể lấy từ các bài thuốc dân gian dưới đây.

Bài thuốc cho người bị thần kinh suy nhược và khó tiêu ăn

Nguyên liệu:

• Hà thủ ô: 10g
• Đại táo: 5g
• Thanh bì: 2g
• Trần bì: 3g
• Sinh khương: 3g
• Cam thảo: 2g

Cách thực hiện:

• Nấu các nguyên liệu trên bếp với khoảng 600ml nước.
• Đun sôi và đun gần cạn cho đến khi còn lại 200ml nước.
• Chia thành 3-4 bữa nhỏ và uống hết trong ngày.

Bài thuốc đen tóc, mạnh gân cốt – thất bảo mỹ nhiệm đơn

Cách thực hiện:

• Lấy hà thủ ô đỏ và hà thủ ô trắng mỗi thứ 600g và ngâm nước vo gạo trong 4 ngày.
• Cạo sạch vỏ của hai dược liệu trên và rửa sạch.
• Đãi đậu đen và xếp lớp hà thủ ô và đậu đen xen kẽ.
• Đun đến khi chín và sau đó phơi khô. Tiếp tục quá trình đun và phơi khô 3 lần.
• Lấy ra và tán bột.
• Chuẩn bị xích phục linh và bạch phục linh 600g mỗi vị, cạo bỏ vỏ, tán bột sau đó ngâm với nước và lọc bột lắng ở dưới, sau đó phơi khô và tán bột.
• Ngưu tất 320g ngâm với rượu trong 1 ngày, sau đó thái mỏng và trộn với hà thủ ô và đậu đen vào lần thứ 7, 8, 9 và phơi khô.
• Đương quy 320g ngâm với rượu và phơi khô.
• Câu kỷ tử 320g ngâm với rượu và phơi khô.
• Thỏ ty tử 320g ngâm với rượu cho nứt ra, giã nát và phơi khô.
• Bổ cốt chi 100g trộn với vừng đen để có mùi thơm.
• Giã nát tất cả các nguyên liệu trên và trộn thêm mật để tạo thành viên 0.50g (bằng hạt ngô).
• Uống 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 50 viên (sáng dùng cùng rượu nóng, trưa dùng nước gừng, tối dùng nước muối).

Bài thuốc bổ tinh bổ huyết, giúp tóc đen, trẻ hóa – hà thủ ô hoàn

Cách thực hiện:

• Hà thủ ô 1800g thái mỏng và ngưu tất 600g thái mỏng. Trộn đều hai vị sau đó đãi cùng với đậu đen đã đãi sạch.
• Đun đến khi chín, sau đó phơi khô và tiếp tục đun 3 lần.
• Lấy ra và tán bột, sau đó trộn lại với thịt táo đen Trung Quốc để tạo thành viên 0.5g.
• Uống 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 30 viên.
• Ở bước này lưu ý nên dùng rượu hâm nóng để chiêu thuốc.

Bài thuốc tăng cường sinh huyết, bổ tóc, trẻ lâu – hà thủ ô tán

Cách thực hiện:

• Cạo vỏ của hà thủ ô, thái mỏng và phơi khô.
• Tán bột nhuyễn.
• Mỗi ngày dùng 4g để sắc thuốc và uống vào sáng sớm, chiêu thuốc bằng rượu.

Bài thuốc trị mỡ máu cao

Dựa vào công dụng giảm mỡ máu, chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) cũng được sử dụng để giảm mỡ máu. Cách thực hiện rất đơn giản:

• Lấy 30g hà thủ ô đã sơ chế sạch sẽ sắc cùng với khoảng 300ml nước.
• Đun đến khi còn một nửa, sau đó tắt bếp.
• Chia thành 2 lần uống trong ngày và uống hết trong ngày.

Bài thuốc bổ can thận, đen tóc, dưỡng nhan từ hà thủ ô 

Bài thuốc hà thủ ô hầm cùng gà rừng có tác dụng mạnh mẽ trong việc bồi bổ can thận, đen râu tóc, dưỡng nhan, tăng cường sức khỏe, giấc ngủ và được coi là bí kíp trường thọ. Bài thuốc này được khuyến khích dùng cho người thể lực suy kiệt, tóc bạc, sức khỏe yếu.

Cách thực hiện:

• Lấy 20g hà thủ ô, 30g nhân sâm, 2 con gà rừng, và măng tây 15g
• Làm sạch gà rừng và rửa sạch các dược liệu trên sau đó đem hầm
• Nêm gia vị vừa ăn và dùng khi còn ấm, có thể chia thành nhiều bữa ăn trong ngày. Có thể thay thế gà rừng bằng gà ác hoặc chim bồ câu

Bài thuốc trị huyết hư, tóc bạc sớm – hà thủ ô trứng gà 

Cách thực hiện đơn giản:

• Sử dụng 2 quả trứng gà và hà thủ ô chế 30g.
• Sắc nước từ hà thủ ô 2 lần, sau đó lọc bỏ bã.
• Dùng nước sắc để nấu chín 2 quả trứng gà.
• Uống một lần mỗi ngày. Sử dụng trong 1-2 tháng. Nếu thấy nhiều, có thể giảm xuống còn 1 quả trứng.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị can thận âm hư, thiếu máu

Bài thuốc chứa chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) này nhằm tăng cường sức khỏe, cũng giống như bài thuốc từ gà rừng hầm.

Cách thực hiện:

• Hà thủ ô chế 6g, gan heo 250g, măng 50g, nấm rơm 50g, trứng gà 1 quả, muối, rượu trắng, mì chính, nước tương, đường, bột năng, gừng và gia vị vừa ăn.
• Sắc nước từ hà thủ ô để làm nước dùng.
• Rửa sạch gan heo và thái miếng vừa ăn, sau đó xào qua với gừng, tỏi, và hành băm nhuyễn.
• Tiếp theo, xào thêm măng và nấm rơm, sau đó cho vào nước hà thủ ô.
• Khi chín, hòa chén nước với bột năng để tạo thành canh sánh. Đập thêm 1 quả trứng gà vào và khuấy tan. Nêm nếm gia vị vừa ăn.
• Ăn chung với cơm.

Lưu ý khi sử dụng hà thủ ô

Theo Bs. Nguyễn Thị Hằng, hà thủ ô đỏ có nhiều tác dụng với sức khỏe. Tuy nhiên, khi sử dụng quá liều hoặc trong trường hợp cơ địa mẫn cảm, có thể xảy ra một số phản ứng phụ như:

• Rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy khi dùng hà thủ ô tươi 
• Rối loạn điện giải, tê bì tay chân nếu dùng quá nhiều, gây nhuận tràng quá mức, làm thay đổi điện giải, dẫn đến tê bì cơ như kiến bò
• Có thể ảnh hưởng đến gan khi dùng quá liều

Ngoài ra, trong quá trình sử dụng, cần lưu ý những điều sau:

• Không nên ăn cá không vảy, kiêng gừng, tỏi, hành, tiết canh nếu sử dụng hà thủ ô nhiều.
• Không nên sử dụng cho người có tiền sử ung thư hoặc đang điều trị ung thư vú, ung thư tử cung.
• Không nên sử dụng cho bệnh nhân chuẩn bị phẫu thuật.
• Không nên sử dụng cho người đang bị tiêu chảy, người viêm cơ, teo cơ do rối loạn điện giải.
• Không nên sử dụng cho người bị rối loạn tiêu hóa, viêm đường tiêu hóa, viêm dạ dày.
• Không nên sử dụng cho trẻ dưới 3 tuổi, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.

Một số câu hỏi khác với cây hà thủ ô

Dưới đây là tổng hợp một số câu hỏi liên quan đến cách sử dụng cây hà thủ ô hiệu quả.

Hà thủ ô đỏ mua ở đâu? Giá bao nhiêu?

Hà thủ ô đỏ, một vị thuốc quý, đã được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, từ làm đẹp đến chăm sóc sức khỏe. Tùy vào mục đích sử dụng, bạn có thể mua hà thủ ô đã được chế biến thành các sản phẩm hoặc mua dạng sơ chế hay chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed).

Hà thủ ô đỏ chế có giá khoảng 180.000đ – 250.000đ/500g. Hà thủ ô dạng viên hoàn, tùy thuộc vào dược liệu phụ gia, có mức giá cao hơn, từ 980.000đ – 1.200.000đ/hộp. Ngoài ra, các sản phẩm chứa thành phần hà thủ ô cũng có mức giá dao động từ 220.000đ – 450.000đ hoặc cao hơn.

Bạn có thể tìm mua các sản phẩm chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) tại các nhà thuốc, hiệu thuốc đông y hoặc trên các sàn thương mại điện tử đáng tin cậy. Trước khi đặt hàng, nên tìm hiểu kỹ về thời gian sản xuất, hạn sử dụng và xem hình ảnh thật của sản phẩm.

Liệu hà thủ ô nhuận sắc, đỏ da, xanh tóc?

Có rất nhiều tài liệu đã ghi lại những tác dụng của hà thủ ô trong việc kích thích sự phát triển của nang tóc như “tăng cường khí huyết, cải thiện tinh thần, bảo vệ sắc đẹp, làm đen tóc và kéo dài tuổi thọ”. Một tài liệu khác cũng đã ghi rằng “chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) có lợi cho tinh, thận, lá lách, xương và tóc như một loại thuốc bổ trong y học cổ truyền Trung Quốc”.

Nguyên nhân hà thủ ô có thể giúp tăng sắc da và tóc là do:

Chiết xuất từ rễ cây hà thủ ô đỏ (Red multiflorous knootweed) có khả năng kích thích quá trình tổng hợp melanin, giúp phục hồi sắc tố đen cho tóc. Ngoài ra, chúng còn chứa một hợp chất gọi là 2,3,4,5 tetrahydroxystilbene-2-O-β-D-glucid (một chất có khả năng kích thích mọc tóc). Điều này giúp giảm tình trạng tóc bạc, tóc dễ gãy rụng và xơ rối.

Hà thủ ô cũng có tác dụng bổ huyết và làm đẹp da, được cho là do khuyến khích quá trình tạo huyết khối thông qua việc ức chế monoamine oxidase (MAO) để tăng mức serotonin. Ngoài ra, hà thủ ô còn hỗ trợ tăng cường sự phục hồi của tiểu cầu, bạch cầu và số lượng hồng cầu. Khi chất lượng máu được cải thiện, da và tóc sẽ trở nên tươi nhuận hơn.

Qua bài viết này, Lyve hy vọng bạn đã thu được những thông tin hữu ích về hà thủ ô đỏ và những tác dụng mà nó mang lại. Để tận dụng tối đa hiệu quả của hà thủ ô đỏ, hãy sử dụng với liều lượng phù hợp. Nếu bạn cần thêm thông tin trước khi sử dụng hà thủ ô đỏ, hãy thảo luận với bác sĩ hoặc dược sĩ.